Hoe fotografeer ik in het donker?

Dot in Groningen in het avondlicht, gefotografeerd tijdens een fotografiecursus.

Het restaurant Dot in Groningen, met rechts op de achtergrond de Martinitoren. ISO 100, f/11, 31mm, 240 sec.

Fototips voor avondfotografie

In de herfst en in de winter is het vroeger donker en gaan in kantoren en huizen de lampen aan. Dit is een geweldig moment om foto’s te maken. Het blauw in de lucht en de oranje/gelige gloed van kunstlicht passen erg goed bij elkaar. Het zijn complementaire kleuren en dat is voor mensen op de één of andere manier prettig om te zien. Vraag niet hoe het kan, maar profiteer er van! Bijkomend voordeel: door de lange sluitertijd worden rijdende auto’s en wandelende mensen onzichtbaar. De voor- en achterlampen van de auto’s zijn wel zichtbaar in de vorm van mooie lichtsporen. Blauw licht, geel kunstlicht en geelwitte en rode lichtsporen: succes (bijna) verzekerd.

Avondfotografie cursus bij Peerd van Ome Loeks in Groningen.

Het mooiste station van Nederland en het Peerd van Ome Loeks. Het fel verlichte station betekende een lagere sluitertijd waardoor de lucht donkerder is. ISO 100, f/11, 16mm, 20 sec.

Houd het scherp

Wat zijn onze opties als we in het donker een landschap of gebouwen in de stad willen fotograferen? Als je uit de hand fotografeert en je wilt scherpe foto’s terwijl het steeds donkerder wordt, dan heb je eigenlijk twee opties. De eerste optie is, om de lichtgevoeligheid van de camera te verhogen. De instelling hiervoor op je camera heet ISO. Hoe hoger de ISO, hoe gevoeliger de sensor in je camera. Er zit een knop op je camera waarmee je de ISO kunt instellen. Kom je er niet helemaal uit, dan heeft Fotografie-reizen.nl een aantal fotocursussen of workshops die je op weg kunnen helpen. Hoe gevoeliger de sensor, hoe minder licht deze nodig heeft om een foto te maken. Dat betekent dan weer een snellere sluitertijd en daarmee kun je uit de hand toch nog een scherpe foto maken. Probleem opgelost zou je zeggen, maar helaas betaal je voor het verhogen van de ISO een prijs: er komst steeds meer ruis in je foto en hoe hoger de ISO, hoe zichtbaarder deze ruis is. Daarnaast heeft elke camera een maximale ISO die je kunt instellen, dus het kan zijn dat je ook met het verhogen van de ISO toch nog onscherpe foto’s krijgt omdat je je camera niet lang genoeg stil kunt houden in je hand.

De Reichsburg in Cochem. Een andere fotograaf kijkt mee en probeert mij na te doen. Op de automatische stand en zonder statief. Dat gaat niet lukken…. ISO 100, f/11, 21mm, 91 sec.

Vergroot je diafragma

Gelukkig hebben we nog een tweede optie en dat is het vergroten van het diafragma, waardoor je simpelweg het gat waardoor het licht via je lens op de sensor schijnt, groter maakt. Het diafragma wordt uitgedrukt in het “f-getal”, zoals bijvoorbeeld f/11. En gek genoeg betekent een kleiner f-getal een groter diafragma. Raar, maar als je het eenmaal weet ben je er zo aan gewend. En anders kom je mee naar het foto-weekend op Ameland, waar we het niet alleen uitleggen maar waar je het ook direct in de praktijk kunt brengen. Dus: bij f/4.5 komt er meer licht in de camera dan bij f/16. Meer licht, dus een kortere sluitertijd en dus weer een grotere kans op scherpe foto’s. Is het probleem nu dan opgelost? Helaas schuilt er ook hier weer een addertje onder het gras. Bij een groter diafragma is niet alles scherp op de foto. Dichtbij is het wel scherp, maar in de achtergrond niet. Of andersom. Dat kan soms een mooi effect geven, bijvoorbeeld bij een portret waarbij de achtergrond wazig is. Maar als je een (stads-) landschap wilt fotograferen, dan wil je eigenlijk alles op de foto scherp hebben.

Het Schildmeer ver na zonsondergang, terwijl de wolken traag over me heen glijden. ISO 100, f/11, 16mm, 61 sec.

Een hogere ISO of een groter diafragma lijken niet altijd een echte oplossing te bieden voor de problemen van het fotograferen na zonsondergang. Bij een lagere ISO en een kleiner diafragma wordt de sluitertijd veel te lang om uit de hand te fotograferen, tenzij je een heel vaste hand hebt. Maar ook als je die niet hebt, is er een gelukkig een oplossing: een kunstmatige vaste hand oftewel een statief.

Fotografeer in blauwe kwartier

Op het moment dat de zon onder gaat, wordt het niet van het ene op het andere moment ineens helemaal donker. In de schemerperiode schijnt er geen direct zonlicht meer, maar moeten we het doen met licht dat is weerkaatst via de atmosfeer. Dit is geen natuurkunde-blog, dus we houden het hier bij het uiteindelijke effect dat dit heeft en dat is dat het licht een blauwige kleur krijgt. We noemen deze periode het blauwe uurtje of nog beter het blauwe kwartiertje. Sommige mensen vinden al dat blauw in hun foto vervelend en willen dit corrigeren, maar ik vind het juist mooi en laat het dan ook meestal lekker zo in de nabewerking van mijn foto’s.

Tasman toren in Groningen met lange sluitertijd

Een stevige wind jaagt de wolken over de Tasmantoren in Groningen. Ik wacht tot een kier in de bewolking precies boven het gebouw hangt en maak dan de foto. ISO 100, f/11, 16mm, 30 sec.

Wolken lijken uitgesmeerd

Met dank aan het statief, kun je tijdens het blauwe kwartier heel mooie en scherpe foto’s maken. Stel je de ISO in op de laagste waarde (meestal ISO 100) en het diafragma op f/11 of f/16 om alles helemaal scherp te krijgen, dan krijg je al snel heel lange sluitertijden. Sta je ergens in het landschap en waait het, dan kun je de beweging van de wolken te zien krijgen op je foto. De wolken lijken wazig en de delen op je foto die niet bewegen zijn helemaal scherp. Het is net of de wolken zijn “uitgesmeerd” over je foto. Dit werkt het beste, als je met een groothoeklens werkt en de wolken tijdens het maken van de foto recht op je af laat komen. Soms waait het aan de grond (bijna) niet, terwijl de wolken wel bewegen. Een mooi moment om het water op te zoeken en ook nog de reflecties van de uitgesmeerde wolken in beeld te krijgen. Met een grijsverloopfilter kun je het verschil tussen de lucht en de reflecties in het water mooi balanceren.

Gebouwen in de spotlights

Avondfotografie cursus bij de sluiskade in Groningen.

Een beeld vanaf de Sluiskade in Groningen, met lichtsporen van auto’s zichtbaar achter de woonschepen. ISO 100, f/11, 16mm, 301 sec.

Als je weet dat sommige gebouwen na zonsondergang letterlijk in de spotlights worden gezet, dan biedt dat ook kansen. Tijdens onze fotoreis naar Valencia krijg je volop kans verlichte gebouwen (met een spiegelend wateroppervlak ervoor) op de foto te zetten. We leren jou dat in Valencia uiteraard, maar wil je zelf in Nederland aan de slag, dan pak je dit op dezelfde manier aan: statief, lage ISO, klein diafragma, lange sluitertijd. En wanneer is het nu echt tijd om te stoppen en naar huis te gaan? Dat mag je natuurlijk zelf bepalen, mijn ervaring is dat ik stop zodra ik een sluitertijd van 5 minuten heb bereikt. De blauwe kleur verdwijnt dan langzaam maar zeker uit de lucht en door de langere belichting raken verlichte gebouwen overbelicht. Als je een zwarte lucht ook prima vindt, kun je de sluitertijd wat korter maken. Je ziet dan geen blauw meer in de lucht, maar de gebouwen zijn dan wel goed belicht.

Voor heel lange sluitertijden heb je de BULB stand op je camera nodig. Veel camera’s willen in de andere standen niet langer belichten dan 30 seconden, maar met BULB bepaal je zelf wat de sluitertijd is. Hiervoor is een afstandsbediening of draadontspanner een handig hulpmiddel. Tot slot: zoals je aan de foto’s bij deze blog kunt zien, is avondfotografie een prima optie als het totaal onbewolkt is. Meestal wil ik wel wat mooie wolkenpartijen in beeld, maar een wolkenloze blauwe avondlucht is met name bij de stadslandschappen in de avonduren ook prima!

Deze blog is geschreven door Ron Buist

Ron Buist heeft zich gespecialiseerd in landschapsfotografie en, gezien de publicaties en opdrachten, met succes! Daarnaast ontdekte Ron, dat hij het ook ontzettend leuk vindt om de kennis die hij heeft over te dragen aan anderen. Hij geeft workshops, cursussen en lezingen en krijgt iedereen mee in zijn enthousiasme. Zijn lezingen gaan vaak over de reizen. Eén aspect komt daarbij steeds weer terug: heerlijk dagen achter elkaar alleen maar bezig zijn om mooie momenten te beleven in de natuur en daar dan ook nog mooie beelden van maken. Schotland is daarbij zijn favoriete bestemming. Voor Fotografie-reizen.nl begeleidt Ron fotoreizen.

Vind je deze fotografie tips leuk, of heb je nog vragen? Laat hieronder jouw reactie achter, of like deze blog! Delen op Facebook of andere social media wordt op prijs gesteld.

De komende tijd staan de volgende fotoreizen op het programma: Fotoreis IJsland Noorderlicht, Fotoreis Tanzania, Fotoreis Costa Rica, Foto stedentrip Valencia, Fotosafari Kenia-Tanzania, Fotoreis Schotland, Fotostedentrip New York, Fotoreis Brazilië Pantanal, Fotoreis IJsland Zomer en Fotoweekend Ameland.

2 Reacties

Jan de Boer op 12 oktober 2019 om 20:43

Een zeer mooi artikel duidelijk uitgelegd.
Heb zelf 15 jaar in de fotografie gewerkt.
Een pracht vak.Gr Jan
Antwoord
Arnold op 4 september 2019 om 20:10

Informatief en prettig om te lezen, bedankt Ron!
Antwoord